نیازی که به تایپوگرافی داریم
کیفیت و زیبایی تایپ‌های غربی شگفت‌انگیز است. تایپ‌های کلاسیک و قدیمی قرن‌ها است که با زیبایی و وقارشان می‌تابند و می‌درخشند. اما شگفتی در تایپ‌های جدیدی است که هر سال تولید می‌شوند و به بازار می‌آیند، زیرا بعضی از همین تازه‌واردها هم نهایت خوبی و کارآمدی‌اند. مثلاً هریت، فنلند، ارنستین، و سیری چند تا از بهترین تایپ‌هایی هستند که اخیراً عرضه شده‌اند.
سری هریت واقعاً یک تایپ‌فیس «کاری» است. یعنی از عهده‌ی خیلی کارها در خیلی موقعیت‌ها بر می‌آید: متن، تیتر، جدول، اندازه‌های خیلی کوچک یا خیلی بزرگ، و … برای رسیدن به چنین تایپ‌فیسی باید سال‌ها تلاش کرد، و باید گفت جکسون کاوانا هم در این مورد سنگ تمام گذاشته. این سریف زیبا به تنهایی می‌تواند پاسخ خیلی از نیازهای یک طراح را بدهد. قلم‌های فارسی‌ای که ما در ایران داریم حداکثر دو فونت دارند: معمولی و بولد. هریت بیست فونت دارد! یعنی شش وزن برای تیتر، چهار وزن برای متن (نسخه‌های متن و تیتر جدا آماده شده‌اند)، و به ازای هر کدام از این‌ها یک نسخه‌ی ایتالیک. هر کدام از این بیست فونت هم بیش از هفتصد گلیف دارد! مثلاً به جای فقط یک سری ارقام صفر تا نه، هشت نسخه از هر رقم وجود دارد: یکی برای استفاده در متن، یکی برای داخل جدول، یکی برای زیرنویس زدن، …
این اواخر از دیدن هیچ تایپی به اندازه‌ی دیدن فنلند حیرت نکرده‌ام. این تایپ‌فیس شکل حروف را به هم ریخته، ولی از خوانایی نیفتاده. حروف فنلند فقط شبیه خودشانند، شخصیت دارند و از خاطر نمی‌روند. این که تایپ‌فیسی تا این حد اصیل و نو، آن قدر آشنا به نظر می‌رسد که حتی در اندازه‌های کوچک و در متن‌های طولانی هم به راحتی خوانده می‌شود نزدیک به معجزه است.
اف‌اف ارنستین می‌تواند با لطافت و زنانگی‌اش به هر صفحه‌ای شادی بیاورد. اما این شوخ و شنگی باعث نشده این تایپ از عهده‌ی وظایفش بر نیاید. ارنستین در عین صمیمیت، جدی و کاری هم هست؛ ترکیبی که در تایپ‌ها هم به اندازه‌ی انسان‌ها نادر است. ارنستین چهار وزن سبک، معمولی، نیمه‌بولد، و بولد دارد. فاصله‌ی این وزن‌ها با هم نسبتاً کم است. یعنی تغییر وزن از معمولی به نیمه‌بولد حروف را ناگهان خیلی ضخیم‌تر نمی‌کند. از این ویژگی ارنستین خیلی خوشم می‌آید.
اولین بار که سیری را دیدم خیلی ازش خوشم نیامد. به نظرم آمد شخصیت پررنگی دارد که زیادی به چشم می‌آید و می‌تواند مزاحم راحت خوانده شدن شود. اما بیشتر که نگاهش کردم نظرم برگشت. این تایپ‌فیس در چهارده فونت عرضه می‌شود و می‌تواند هم در متن ریز و طولانی بدرخشد و هم در تیترهای بزرگ. حروف نسبتاً فشرده‌ی سیری وقتی که کمبود جا باشد خیلی به درد خواهند خورد. تغییر ضخامت خطوط در این حروف چشم‌گیر و نسبتاً تند است. «سیری» اسم دختر یوران سدرسترم طراح این تایپ‌فیس هم هست. این دختر الآن چهارده ماه دارد.
اگر ما فقط چند تایپ‌فیس فارسی به خوبی سیری یا هریت داشتیم…
گاهی که فکرش را می‌کنم می‌بینم تا حدودی باعث خجالت است که ما هفتاد و خرده‌ای میلیون نفر ایرانی حتی یک تایپ حرفه‌ای و مدرن برای خودمان نساخته‌ایم. (اگر هم کارهایی را شروع کرده‌ایم به انجام نرسانده‌ایم.) در روزنامه‌ها و مجلات، نامه‌های اداری و اسناد رسمی، قبض‌های آب و برق و گاز و تلفن، سردر مغازه‌ها، صفحات وب، … خلاصه بگویم: تقریباً هر جایی که متن فارسی حضور دارد این ضعف تایپوگرافیک به چشم می‌خورد.
در تمام این کارها ما با چند تایپ قدیمی و تکراری سر می‌کنیم. منظورم این نیست که این قلم‌های قدیمی خوب نیستند. اما نیاز به تایپ جدید همیشه وجود دارد و روزگار درازی است که این نیاز بی‌پاسخ مانده. حتی همین تایپ‌های قدیمی را هم به خوبی نمی‌شناسیم و نسخه‌های درستی ازشان نداریم.
اما تایپوگرافی حرفه‌ی غریب و راه دشواری است. اولاً دانش و ذوق فراوانی می‌خواهد. کسی می‌تواند در این باره کار ارزشمندی بکند یا حرف مفیدی بزند که وقت زیادی را با دقت فراوان صرف یاد گرفتن و پرورش ذائقه‌اش کرده باشد. همین دایره‌ی افرادی را که می‌توانند برای تایپوگرافی فارسی منشأ خیر شوند بسیار محدود می‌کند. اما سواد و قریحه، کافی هم نیست. کار جدی تایپوگرافی به پشتکار، حوصله، و نظم فوق‌العاده‌ای نیاز دارد. طراحی حروف (یا به خوبی شناختن حروف) کاری نیست که بشود خوش‌خوشان و تفننی انجام داد. هر کدام از تایپ‌هایی که بالا در موردشان صحبت کردم چند سال (دست کم یکی دو سال) کار برده‌اند، آن هم از انسان‌هایی بسیار توانمند. یک گیر کوچک دیگر هم وجود دارد: هیچ معلوم نیست نتیجه‌ی سال‌ها زحمت طراح حروف چه عواید مالی‌ای برایش داشته باشد.
پس چه باید کرد؟ سرکش برای من پاسخ این سؤال است. این اولین پست یک وبلاگ نیست، بلکه شروع حرکت تازه‌ای است که امیدوارم سال‌های سال، چه بسا تمام باقی عمرم، ادامه داشته باشد.
بهار مثل هر سال با خودش امید و اشتیاق می‌آورد. من هم امیدهای زیادی دارم. امیدوارم در سرکش خدمات بزرگی به حروف فارسی بکنم. و امیدوارم در این کار دوستان زیادی پیدا کنم، چون مطمئنم من تنها کسی نیستم که به حروف فارسی علاقه دارم. آرزو دارم در سرکش اطلاعات فراوان و ارزشمندی درباره‌ی تایپوگرافی جمع شود. و آرزو دارم در سال‌های آینده تایپ‌فیس‌های فارسی درخشانی تولید کنیم.
سال نو مبارک.